Bir asimetrik savaş yöntemi olarak tanımlanan beşinci kol faaliyetleri, askeri müdahale ile yenilemeyen bir kitle veya devleti, propaganda çalışmalarından farklı olarak casusluk, sabotaj ve istihbarat benzeri yollarla yenmek veya savaş es- nasında bu taktikleri kullanarak karşı tarafı yıldırmak üzere yürütülen her türlü faaliyeti kapsamaktadır.
Bir ulusun dayanışmasını ve bütünlüğünü yok ederek maneviyatını ve direnme azmini kırmayı hedefleyen beşinci kol faaliyetleriyle belli bir ülke, kitle ya da yönetimin müdahaleye uygun hale getirilmesi ya da fiili savaş sırasında zafere daha kolay ulaşılmasına çalışılmaktadır.
Klasik ordu düzeninde ordular dört sıra halinde yürümektedir. Bu bağlamda ordunun mücadelesine ek olarak hedef ülkede yürütülen casusluk faaliyetlerine atıfla “Beşinci Kol” kavramı ortaya çıkmıştır. Yeni bir terim olarak ilk kez 1936-1939 İspanya İç Savaşı sırasında General Franco tarafından kullanılmıştır. General Franco, Madrid’e dört koldan saldıran askerlerine Madrid şehri içerisinde bir ayaklanma çıkararak yardım eden istihbarat çalışanlarını “Beşinci Kol” olarak adlandırmıştır.
Kavram olarak ilk kez 20. yüzyılda kullanılmış olsa da ilkçağlardan beri tüm uygarlıkların beşinci kol çalışması sayılabilecek uygulamalara başvurduğu değerlendirilmekte ve Spartalıların Truva Atı’nın bir beşinci kol faaliyeti örneği olduğu düşünülmektedir. Bununla birlikte, Nazi Almanyası’nın istihbarat örgütü Gestapo aracılığıyla hedefindeki ülkelere müdahale etme, yönlendirme ve ele geçirme noktasında beşinci kol faaliyetlerini en belirgin şekilde uyguladığı söylenebilmektedir.
Farklı sosyal kesimler ve eğitim düzeyindeki insanlarla birlikte pek çok farklı araç beşinci kol faaliyetinin bir parçası olarak kullanılabilmektedir. Bu kapsamda beşinci kol faaliyetlerini yürütecek insanlar özel olarak yetiştirilebileceği gibi bilim insanları, sanatçılar, akademisyenler, toplum içindeki çıkarcı bazı kesimler de beşinci kol çalışmalarının bir parçası haline gelebilmektedirler. Medya ise beşinci kol faaliyetlerine katkı sağlayan önemli araçlardan biri olarak dikkat çekmektedir.
