Birleşmiş Milletler (BM), Milletler Cemiyeti’nin iki dünya savaşı arasındaki dönemde etkisiz kalması ve İkinci Dünya Savaşı’nı engelleyememesi sonucunda kurulma ihtiyacı hissedilen, dünyanın en geniş çaplı uluslararası örgütüdür. İkinci Dünya Savaşı sonunda barış ve düzenin sağlanması için etkili bir örgüt olması amaçlanmıştır. Örgüt, 25 Nisan 1945 tarihinde, resmi adı “Uluslararası Örgütlenme Üzerine Birleşmiş Milletler Konferansı” olan San Fransisco Konferansı’yla kurulmuştur.
Örgütün kurucu anlaşmasının 1. maddesine göre, örgütün kuruluş amaçları i) uluslararası barış ve güvenliği sağlamak, ii) uluslararası dostça ilişkiler geliştirmek, iii) uluslararası işbirliğini sağlamak ve iv) uluslararası sorunların çözüldüğü bir merkez olmaktır.
Örgüt ana organlar ve yardımcı organlar şeklinde bir yapılanmaya gitmiştir. Örgütün ana organları; i) Genel Kurul, ii) Güvenlik Konseyi, iii) Ekonomik ve Sosyal Konsey, iv) Vesayet Konseyi, v) Uluslararası Adalet Divanı ve vi) Sekretarya’dan oluşmaktadır.
Örgütün en önemli organı Genel Kurul’dur. Her devletin eşit oy hakkıyla temsil edildiği Genel Kurul’un aldığı kararlar bağlayıcı nitelikte olmasa da, dünya kamuoyunun olaylar karşısındaki yaklaşımını göstermesi nedeniyle belli bir ağırlığa sahiptir. Örgütün diğer bütün organları Genel Kurul ile doğrudan bağlantı içerisindedir ve Genel Kurul doğrudan kendisine bağlı olarak çalışma grupları ve uzmanlık komiteleri oluşturabilir.
Ekonomik ve Sosyal Konsey; ekonomik, sosyal, toplumsal, kültürel alanlarda, eğitim ve sağlık alanlarında uluslararası sorunlar üzerine araştırmalar yapabilir, raporlar hazırlayabilir, bu konularda BM Genel Kurul’u, BM üye devletleri ve ilgili ihtisas kuruluşlarına tavsiyelerde bulunabilir. Konsey, insan haklarına ve temel özgürlüklere saygı gösterilmesini sağlamak üzere tavsiyelerde bulunabilir. Yetki alanına giren konularda, Genel Kurul’a sunulmak üzere sözleşme tasarıları hazırlayabilir. Vesayet Konseyi, vesayet rejimine sokulabilecek bölgelerin yönetim ve gözetimi için kurulacak rejimi uygulamak üzere kurulmuştur ancak vesayet altında ülke kalmaması nedeniyle günümüzde işlerliğini yitirmiştir.
Uluslararası Adalet Divanı, BM’nin adli organıdır. Taraf devletlerin yaşadıkları uyuşmazlıkları hukuka uygun olarak çözmekle görevlidir ve kararları bağlayıcıdır.
Sekreterlik ise Örgüt’ün idari organıdır. Sekretarya hizmetlerinin yürütülmesi için başında bir Genel Sekreter bulunur. Günümüzde BM Genel Sekreterliğini, Antonio Guterres yürütmektedir.
Yardımcı organlar ise, BM antlaşmasının 7. maddesine göre, ana organlar haricinde gerekli görülen şekilde antlaşmaya uygun olarak kurulabilirler. Antlaşma yardımcı organ kurma yetkisini; Genel Kurul, Güvenlik Konseyi ve Ekonomik ve Sosyal Konsey’e vermiştir. Bunun yanı sıra BM ile ilişkilendirilen uluslararası örgütler ve bağlı uzmanlık kuruluşları da bulunmaktadır. Bu örgütler Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO), Uluslararası Para Fonu (IMF), Dünya Meteoroloji Ör- gütü vb. kuruluşlardır.
BM sistemi, kurucu antlaşmasının 2. maddesinin 4. fıkrası (Tüm üyeler, uluslararası ilişkilerinde gerek herhangi bir başka devletin toprak bütünlüğüne ya da siyasal bağımsızlığa, gerek Birleşmiş Milletler’in Amaçlar’ı ile bağdaşmayacak herhangi bir biçimde kuvvet kullanma tehdidine ya da kuvvet kullanılmasına başvurmaktan kaçınırlar.) ile uluslararası sistem üzerindeki en büyük değişikliği yapmış ve kuvvet kullanılmasını bazı istisnalar haricinde yasaklamıştır. Devletlerin kuvvet kullanma yasağının istisnalarını, BM Antlaşması’nın 51. maddesi ve BM Güvenlik Konseyi Kararları oluşturmaktadır.
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER GÜVENLİK KONSEYİ
Birleşmiş Milletler’in ana organlarından olan Güvenlik Konseyi, BM’nin on beş üyesinden oluşur. Bahse konu on beş üyenin, beş tanesi sürekli üyelerdir. Geriye kalan on geçici üye, BM Genel Kurul’u tarafından uluslararası barış ve güvenliğin korunmasına katkıları ve hakça bir coğrafi dağılım gözeterek seçilir. Konsey’in sürekli üyeleri, Çin Halk Cumhuriyeti, Fransa, Rusya Federasyonu, Birleşik Krallık ve Amerika Birleşik Devletleri’nden oluşur. Güvenlik Konseyi’nin geçici üyeleri iki yıllık bir dönem için seçilirler. Süresi biten bir üye hemen yeniden seçilemez. Her üyenin Konsey’de bir temsilcisi bulunur.
Güvenlik Konseyi’nin her üyesinin bir oyu vardır. Konsey’in usule ilişkin konulardaki kararları dokuz üyesinin olumlu oyu ile alınır. Yöntem sorunlarındaki kararları dokuz üyenin olumlu oyu ile alınır ancak alınan kararlarda bir uyuşmazlığa taraf olan oylamaya katılamaz. Usule ilişkin oylamalar haricindeki uygulamalarda Sürekli Üyelerden herhangi birinin çekimser oy kullanması ya da ret oyu vermesi halinde tasarılar karara dönüşmez. Bu duruma sürekli üyelerin “veto yetkisi” adı verilir.
Örgütün hızlı ve etkili hareket etmesi için uluslararası barış ve güvenliğin korunmasında başlıca sorumluluk Güvenlik Konseyi’ne aittir. BM üye devletleri bu konuda başlıca sorumluluğu Güvenlik Konseyi’ne bırakırlar ve sorumluluk gereğince görevlerini yerine getirirken Güvenlik Konseyi’nin kendi adlarına hareket ettiğini kabul ederler.
Güvenlik Konseyi Genel Kurul’a incelenmek üzere yıllık raporlar ve gerektiğinde özel raporlar sunar. Konsey görevlerini sürekli olarak yapacak biçimde örgütlenir, bu nedenle Konsey’in her üyesi örgüt merkezinde her zaman bir temsilci bulundurur.
BM Genel Sekreteri Güvenlik Konseyi’nin çalışmalarına yön verebilir ve belli uluslararası sorunlara Konsey’in dikkatini çekebilir. Ancak Konsey güvenlik dışındaki konularda faaliyet gösteremez.
Günümüzde BM Güvenlik Konseyi yapısı, Sürekli Üyelerin veto yetkisi nedeniyle eleştirilere maruz kalmaktadır. Veto yetkisi nedeniyle bazen Konsey’in işlev sorunu yaşaması bu eleştirilerin temel sebebidir. BM’nin yapısı ve Güvenlik Konseyi hakkında reform tartışmaları, hem BM bünyesinde hem de uluslararası camiada hala devam etmektedir.
