Dünyada gelişen ticaret ağlarına paralel olarak uluslararası sınırları aşarak gerçekleşen her türlü emtia dolaşımı artmaktadır. Bununla birlikte iç savaşlar, yoksulluk, politik çatışmalar nedeniyle daha iyi bir yaşam bulma umuduyla nispeten zengin ve refah düzeyi yüksek ülkelere göç etmek insanlar için bir seçenek haline getirmiştir. Küreselleşmeye paralel olarak artan insan ve emtia dolaşımı bu süreci yönetebilecek teknik, fizikî, donanımsal altyapı ve insan kaynağına sahip bir entegre sınır yönetimi ihtiyacını doğurmuştur. Bu yaklaşım uluslararası sınırların teknik altyapısını, bilgi paylaşımını ve yönetimini içine alan bütünsel bir sınır yönetimi yaklaşımıdır.
Sınır yönetimi; ekonomi, turizm, eğitim, sağlık çerçevesinde insan ve emtianın güvenli ve sağlıklı bir şekilde uluslararası dolaşımını sağlamayı hedef almıştır. Uluslararası sınırları kapatmanın mümkün olmadığı modern dünyada “Entegre Sınır Yönetimi” (ESY) kavramı daha da önem kazanmaktadır.
ESY küresel insan ve emtia dolaşımı sonucunda ortaya çıkan birtakım sorunları çözmek için ihtiyaç duyulan sınır güvenliğini ve yönetimini esas alan bir sistemdir. Sınırların etkin yönetimi ve korunması, sınır yönetimi kapsamında görev alan farklı birim ya da kurumların etkin işbirliği ve eşgüdümünü içerir. Bununla birlikte ESY, uluslararası düzeyde ülkelerin işbirliği içinde olmasını da içerir. Bütün bunlarda amaç sınır geçişlerinde görülen karmaşık bürokrasiyi önlemek, ülkeler ve sınır güvenliğinde görevli olan farklı birimler arasında bilgi ve veri paylaşımını artırmak, teknik ve altyapı yetersizliklerini ortadan kaldırarak kapasiteyi güçlendirmektir.
Dünya Gümrük Örgütü ESY’de olması gereken unsurları şöyle sıralamıştır:
1. Sınırda Farklı Birimlerin Görev Alması: Sınır kapılarında güvenlik birimlerinin yanı sıra gümrük, veterinerlik, sağlık birimleri, vize işlemleri hatta konuma göre birtakım analiz laboratuarları, karantina üniteleri gibi birimler faaliyet göstermelidir.
2. Bütçe ve Personel İmkânları: ESY’de yer alan her tür işlem belirli bir bütçe ve yeterli insan kaynağı ile gerçekleşebilir.
3. Ulusal ve Uluslararası İşbirliği: Uluslararası işbirliği ile bilgi ve veri paylaşımı konuları ESY’nin temelini teşkil etmektedir. İşbirliği kavramı üç boyutta ele alınabilir. Bunlardan birincisi sınır kapılarında bulunan farklı birim ya da kurumların kendi aralarındaki hizmet içi işbirliği ve eşgüdümdür. İkincisi, bu birim ya da kurumların bağlı bulundukları kendi merkezî teşkilatları ile eşgüdüm içinde olmasıdır. Sonuncusu ise ülke yetkilileri arasındaki yerel, ikili ve çokuluslu olmak üzere üç farklı şekilde gerçekleşen uluslararası işbirliğidir.
4. Uluslararası Standartların Benimsenmesi: Etkin bir ESY’de ilk adım uluslararası standartların uygulanmaya konulmasıdır. Bu standartlar başta sınır güvenliği, bilgi ve veri paylaşımı, gümrük işlemleri, pasaport kontrolü, sağlık hizmetleri olmak üzere çeşitli konularda olabilir.
5. Mevzuatın Şeffaf Olması: Gerçek ve tüzel kişilerin ESY’nin yasal altyapısını, işleyişini bilmesi mevzuatın şeffaf olması ile mümkündür. Söz konusu mevzuat, gelişen ve değişen toplumsal, ekonomik ve politik koşullar çerçevesinde güncellenmeli ve politika ve prosedürler kamuoyuna açık ve ulaşılabilir olmalıdır.
6. Sınır Güvenliğinde Potansiyel Risklerin Önceden Tespiti: ESY’de potansiyel risk ve tehditlerin ölçülmesi, değerlendirilmesi ve yönetilmesi büyük önem arz etmektedir. Sınır yönetiminde risk analizi stratejik ve operasyonel olmak üzere iki türlüdür.
Stratejik bilgi ve hedeflere yönelik risklerin tespiti ve bu risklerin analiz edilmesi stratejik risk analizini ifade eder. Suç modelleri ve organizasyonları ve bunların hedef noktalarındaki muhtemel zayıf noktaların tespit edilerek planlamaların yapılması ise operasyonel risk analizini ifade eder.
Avrupa Birliğinde Entegre Sınır Yönetimi Kavramı
1985 tarihli Schengen Antlaşması ile Fransa, Almanya, Belçika, Lüksemburg ve Hollanda kendi aralarında iç sınırları kaldırmıştır. Bu Antlaşma Birliğin dış sınırlarından geçişlerle ilgili temel ilke ve prensiplerini belirleyen ilk metindir. 1997 yılına gelindiğinde Amsterdam Antlaşması ile bu uygulama on üç ülkeyi kapsayacak şekilde genişletilerek, Avrupa Birliği içinde üye ülkelere ait sınırlar ortadan kaldırılmıştır. Elbette ki bu durum Birliğin dış sınırlarının daha etkin güvenliği ve yönetimi ihtiyacını doğurmuştur.
Sınır güvenliğini, sadece giriş yapılan ülkenin değil tüm Birliğin çıkarlarını gözetecek biçimde sağlanması esasına dyalı olarak, Avrupa Birliği Dış Sınırları Ortak El Kitabı Sınır Kontrolleri ve Girişlerle İlgili Esaslar 2002 yılında hazırlanmıştır. Yine aynı tarihte, Avrupa Birliği Komisyonu’nun yayınladığı “Üye Ülkelerin Ortak Dış Sınırlarının Entegre Yönetimine Doğru’’ isimli belge ile üye ülkelerin sınır yönetimi birimlerinin çok yönlü olan operasyonlarının, bir araya getirilmesini amaçlayan bir mekanizma önerilmiştir (The Comission of the European Communities 2002). “Entegre Sınır Yönetimi” kavramı ve birlik için ekonomik ve politik öneminden ilk defa bu belgede bahsedilmektedir. 2004 yılında Avrupa Birliği Konseyi kararı ile sınır yönetiminde operasyonel alanlarda koordinasyonu sağlamak için “Dış Sınırlarda Operasyonel İşbirliğinin Yönetilmesine Yönelik Avrupa Ajansı” (FRONTEX) kurulmuştur. FRONTEX’in amacı AB’ye üye ülkelerin AB dış sınırlarında risk analizleri ve ar-ge çalışmalarını yürütmek, AB kurallarının uygulanmasına yardım etmek ve dış sınırların yönetimi ve kontrolü konusunda üye ülkeler arasında koordinasyonu sağlamaktır.
Kişilerin ve malların serbest dolaşımını sağlamak amacıyla oluşturulan Schengen İşbirliği Sistemi ile iç sınır kontrolleri kaldırılırken, AB’nin sınır yönetimi yaklaşımını ifade eden ESY ile de dış sınır kontrollerinin güçlendirilmesi esas alınmıştır. Dolayısıyla, ESY, Avrupa Birliği Schengen İşbirliği sonucunda ortaya çıkan sınır yönetimi sorunlarına çözüm arayışları sonucunda ortaya konan bir modeldir. Avrupa Komisyonu, ESY’i şu şekilde tanımlamıştır: “Her zaman açık, iyi kontrol edilen ve güvenli sınırlar amacını gerçekleştirmek üzere; etkili, yeterli ve koordineli bir sınır güvenliği yönetimi kurmak, sınır güvenliği ve ticareti kolaylaştırma ile ilgili otoriteler (ülkeler) ve kurumlar arasında ulusal ve uluslararası koordinasyon ve iş birliğini sağlamaktır.”
