“Avrupa Birliği Sınır Güvenliği Birimi” olarak bilinen FRONTEX, 2004 yılında Avrupa Birliği Konseyi kararı ile sınır yönetiminde operasyonel alanlarda koordinasyonu sağlamak için kurulmuştur. Merkezi Polonya’nın Varşova kentinde bulunan kurumun resmî olarak ismi, “Avrupa Birliği Üye Ülkelerinin Dış Sınırlarında Operasyonel İşbirliğinin Yönetilmesine Yönelik Avrupa Ajansı”dır (European Agency for the Management of Operational Cooperation at the External Borders of the Member States of the European Union). Ancak, Fransızca “dış sınırlar” anlamına gelen “frontières extérieures” ifadesinden FRONTEX şeklinde kısaltılmış şekli kullanılmaktadır.
1992 tarihli Maastricht Antlaşması Avrupa Ekonomik Topluluğu’nun adını Avrupa Birliği (AB) olarak değiştirerek sadece ekonomik bir yapıya değil, aynı zamanda da politik bir entegrasyona yönelişin ilk adımını atmıştır. Zira bu Antlaşma ile Birlik içinde ortak güvenlik, dışişleri, adalet ve içişleri politikalarının belirlenmesi kabul edilmiştir. Aslında Birliğe üye ülkelerde serbest dolaşım düşüncesi 1980’li yılların başından itibaren tartışılmaya başlanmıştı. Bunun sonucunda 1985 tarihli Schengen Antlaşması ile Fransa, Batı Almanya, Belçika, Lüksemburg ve Hollanda kendi aralarında iç sınırları kaldırmıştır. Bu Antlaşma Birlik’in dış sınırlarından geçişlerle ilgili temel ilke ve prensipleri belirleyen ilk metindir.
1997 yılına gelindiğinde Amsterdam Antlaşması ile bu uygulama on üç ülkeyi kapsayacak şekilde genişletilerek Avrupa Birliği içinde üye ülkelere ait sınırlar ortadan kaldırılmış oldu. Elbette ki bu durum Birliğin dış sınırlarının daha etkin güvenliği ve yönetimi ihtiyacını doğurmuştur. Ancak halen ekonomik bir birlik olma görüntüsü veren AB, entegre sınır yönetimi sistemini geliştirmede bir takım teknik, bürokratik ve hukuksal engellerle karşılaşmış ve süreç yavaş ilerlemiştir.
Örneğin, sınır güvenliğinin sadece giriş yapılan ülkenin değil tüm Birliğin çıkarlarını gözetecek biçimde sağlanması esasına dayalı olarak AB dış sınırları ortak el kitabı sınır kontrolleri ve girişlerle ilgili esaslar 2002 yılında hazırlanmıştır. Yine aynı tarihte, Avrupa Birliği Komisyonu’nun yayınladığı “Üye Ülkelerin Ortak Dış Sınırlarının Entegre Yönetimine Doğru’’ isimli belgesi ile üye ülkelerin sınır yönetimi birimlerinin çok yönlü olan operasyonlarının, bir araya getirilmesini amaçlayan bir mekanizma önerilmiştir. “Entegre Sınır Yönetimi” kavramı ve Birlik için ekonomik ve politik öneminden ilk defa bu belgede bahsedilmektedir.
26 Ekim 2004 tarihinde Avrupa Birliği Konseyi kararı ile sınır yönetiminde operasyonel alanlarda koordinasyonu sağlamak için FRONTEX kurulmuştur. FRONTEX’in amacı AB’ye üye ülkelerin AB dış sınırlarında risk analizleri ve ar-ge çalışmalarını yürütmek, AB kurallarının uygulanmasına yardım etmek ve dış sınırların yönetimi ve kontrolü konusunda üye ülkeler arasında koordinasyonu sağlamaktır.
FRONTEX, Birlik üyesi her bir ülkenin sınır yetkilileri arasında işbirliğini kolaylaştırmakta, teknik destek ve uzmanlık sağlamaktadır. Bu doğrultuda üye ülkeler, AB sınırlarına yönelik artan göçmen ve sığınmacı akınına karşılık sınırların kontrolünü sağlamak için Ajans’ın desteğini almaktadır. Kuruluş aşamasında sınır yönetimi işbirliği, ortak politika izlenmesi ve sınır görevlilerinin eğitimi amaçları ön planda olsa da ilerleyen dönemde icra ettiği faaliyetlerde dönüşüm yaşanmıştır. FRONTEX özellikle Ege ve Akdeniz bölgelerinde, AB tarafından Ajans’a tahsis edilen askeri gemi ve personel ile AB’nin “sınır devriyesi” haline dönüşmüştür. FRONTEX tarafından idare edilen Acil Sınır Müdahale Ekipleri’nin (RABIT – Rapid Border Intervention Teams) sınırı geçmeye çalışan göçmen ve sığınmacı gruplarına, askeri ekipmanlarla müdahale etmesi Avrupa çapında sivil toplumun tepkisini çekmiş, gereksiz şiddet uygulamak ve sığınmacı ve göçmenleri daha tehlikeli bir yolculuğa zorlamakla suçlanmıştır.
FRONTEX birçok deniz operasyonunu koordine etmenin yanı sıra kara sınırlarında da aktif olarak varlık göstermektedir. FRONTEX’in kendi ekipmanı ve sınır muhafızları yoktur, ortak operasyonların koordinasyonunda Birlik üyesi ülkeler gerekli tüm araçları ve kaynağı sağlamaktadır. Ancak Ajans, sınır muhafızlarının konuşlanması ile ekipmanların kurulum esnasındaki nakliye, yakıt ve temel bakım masraflarını karşılamaktadır.
Ortak operasyonlar, risk analizleri, eğitim, ar-ge çalışmaları, geri iade ve bilgi paylaşımı gibi icra ettiği tüm faaliyetlerde FRONTEX, koordinatör olarak hareket etmekte ve sınır yetkilileri arasında uzmanlaşmış ağlar kurmaktadır. Bu durum, AB ve Schengen ile ilişkili ülkelerin sınır yetkilileri arasında en iyi uygulamayı geliştirme ve paylaşmada etkili olmaktadır.
