Hukuk Devleti (Rule of Law) devletin bütün organlarının hukuk kurallarına bağlı olduğu, anayasal bir düzenin kurulup işletildiği, tüm kurum ve bireylerin hukuk karşısında eşit olduğu bir sistemi ifade etmektedir. Hukukun üstünlüğü kavramının temel değer olduğu, keyfi uygulamalara izin verilmeyen bir yapıyı ifade eder.
Anayasa Mahkemesi kararları ışığında hukuk devletini; “Bütün işlem ve eylemlerinin hukuk kurallarına uygunluğunu başlıca geçerlik koşulu bilen, her alanda adaletli bir hukuk düzeni kurmayı amaçlayan ve bunu geliştirerek sürdüren, hukuku tüm devlet organlarına egemen kılan, Anayasa’ya aykırı durum ve tutumlardan kaçınan, insan hak ve özgürlüklerini koruyup güçlendiren, Anayasaya ve hukuk kurallarına bağlılığa özen gösteren, tüm işlem ve eylemleri bağımsız yargının denetimine açık bulunan ve yasaların üstünde Anayasa ile yasa koyucunun da bozamayacağı temel hukuk ilkeleri bulunduğunun bilincinde olan devlet” olarak tanımlamak mümkündür.
Hukuk devletinin unsurları şöylece sıralanabilir:
1. Yasallık İlkesi: Devletin kendi yaptığı yasalara bağlı kalması, kişilerin yasalara uyması ve bu kurallarca yönetilmesidir.
2. Güçler Ayrılığı: Yasama, yürütme ve yargı güçlerinin ayrı olmasıdır.
3. Temel Hak ve Özgürlükler: Temel hak ve özgürlüklerin en geniş şekilde tanınması ve anayasa güvencesi altına alınmasıdır.
4. Anayasanın Üstünlüğü ve Bağlayıcılığı
5. Yargı Denetimi: Yargı düzeninin sağlanması amacıyla yargı kurulları veya organları tarafından gerçekleştirilen denetimdir. Anayasanın 125. maddesinde, “İdarenin her türlü eylem ve işlemine karşı yargı yolu açıktır” hükmüyle yönetimin yargı yoluyla denetlenmesi anayasal güvence altına alınmıştır.
6. Saydam ve Açık Yönetim: Yönetenlerin yönetilenlere karşı sorumlu olması, merkezî ve yerel yönetim kararlarının alınmasına halkın ya da temsilcilerin katılımı, tamamen bağımsız ve tam yetkili kamu denetim organının kurulmasıdır.
7. Eşitlik İlkesi: Kişiler, uygulamada ve tüm etkinliklerde yasa karşısında eşittirler ve kişilerin görüşlerine, inançlarına, yaşam biçimlerine, ırklarına göre ayrım yapılmaz.
8. Hukukun Genel İlkelerine Uygunluk: Hukukun genel ilkeleri; çok sayıda somut durumu içine alan ve her somut durumu daha bütüncül bir biçimde düzenleyen birçok özel norma temel oluşturan hukuk normlarıdır.
9. Yargı Bağımsızlığı ve Kanuni Hâkim Güvencesi
10. Uluslararası Sözleşmelere ve Kimi Uluslararası Ku-rumların Kararlarına Bağlılık
11. Hukuka Bağlı Gerekliliğine Duyulan İnanç: Toplumda sorunların adil, hukukla ve hukuka uygun olarak çözümlenmesi gerektiğine ve yönetimin hukukla bağlı olduğuna dair kanaatin bulunmasıdır.
