İstihbarat koordinasyonu, bilginin hızla çoğaldığı ve çeşitlendiği, bununla beraber etkin başarı için profesyonelleşme ve uzmanlaşmanın da zorunlu olduğu çağımızda önemli bir tartışma alanıdır. Günümüzde inter-disipliner alanlar (farklı konular ve alanlarla örtüşen/çakışan kompleks alanlar), bilimsel çalışmalarda olduğu gibi suçla mücadelede de, etkin güvenlik yönetimini tesis etmede önemini hızla arttırmaktadır. Örneğin; küresel terörle mücadele, nasıl ki sadece bir birimin (asker, polis ya da kolluk birimi) sorumluluğuna verilemeyecek kadar geniş, karmaşık ve farklı alanları ilgilendiren kompleks bir mücadele alanı ise aynı şekilde bu kompleks yapı ile mücadele edecek farklı birimlerin kendi aralarında kuracakları etkin koordinasyon ve ortak hareket etme becerisi, mücadelenin başarısını doğrudan etkileyecek en önemli etmenlerin başındadır.
İstihbarat özelinde konu ele alındığında da yine benzer bir durum söz konusudur. Hem bilginin çeşitlenmesi ve çoğalması hem de uzmanlaşma ve profesyonelleşmenin yükselen değer olması nedeniyle istihbarat birim ve türlerinin günümüzde çeşitlendiği görülmektedir. Ancak ortak amaçlarla faaliyet yürüten farklı istihbarat birimlerinin etkin koordinasyon ve bilgi paylaşımı başarıyı doğrudan etkileyen önemli bir etmendir. Burada yanıt aranan en önemli sorun ise etkin bir istihbarat koordinasyonunun nasıl hayata geçirebileceğidir.
“Belli bir amaca ilişkin, açık ve gizli kaynaklardan bilginin toplanması, değerlendirilmesi, analiz edilmesi ve ilgili birimlere sunulması” olarak tanımlanan istihbarat, bilgi toplumu ya da bilişim çağı olarak da nitelenen günümüzde, bilginin çoğalmasına ve çeşitlenmesine paralel olarak çeşitlenmiş ve türlere ayrışmıştır. Bunlardan bir kısmı şunlardır: ulusal istihbarat, stratejik istihbarat, askerî istihbarat, iç güvenlik istihbaratı, kriminal istihbarat, kültürel istihbarat, ekonomik istihbarat, bilimsel istihbarat, teknolojik istihbarat. İstihbaratın farklı türlere ayrılması, hem içinde bulunduğumuz bilgi çağının (bilginin çoğalmasının ve çeşitlenmesinin) hem de yapılan işte uzmanlaşma ve profesyonelleşmeyi sağlamanın bir gereği olarak karşımıza çıkmaktadır.
İstihbaratın bu şekilde çeşitlenmesi, sadece farklı kişiler ya da kurumlar tarafından yapılması anlamına gelmemektedir. Çeşitlenen bu istihbarat türlerinin birbirinden farklılığı, benzerliklerinden çok daha fazladır. Farklı istihbarat türlerinin her şeyden önce habitatı (doğal yaşam alanı/ metot taktik ve değerler sistemi) birbirinden oldukça farklıdır. Diğer bir ifade ile bir istihbarat türü için geçerli olan başarı kriteri başka bir istihbarat türü için başarısızlığa ve hatta skandala yol açabilmektedir.
İstihbarat Sürecinde Koordinasyon
Farklı alanlarda/rollerde görev yapan istihbarat birimlerinin birbiri arasındaki iletişim, etkileşim, eşgüdüm ve koordineye kısaca “istihbarat koordinasyonu” denilmektedir. İstihbarat koordinasyonu kavramı, istihbarat paylaşımı kavramı ile doğrudan ilintili ve iç içe olan bir kavramdır. İstihbarat en yalın ifade ile “amaca uygun bilginin toplanması, analiz edilmesi ve ürünün zamanında dağıtılması süreci” olarak tanımlandığında istihbaratın koordinasyonu da bu üç aşama ile sınırlı kalmaktadır. İstihbarat koordinasyonu şu üç aşamada gerçekleştirilebilir:
- Bilgi toplama aşaması,
- Analiz-değerlendirme aşaması,
- Ürünün (istihbaratın) dağıtılması/paylaşılması aşaması
İstihbarat koordinasyonu denildiğinde ilk akla gelen, üçüncü aşama olduğundan dolayı, istihbarat paylaşımı ve istihbarat koordinasyonu kavramları sürekli karıştırılmaktadır. Oysa istihbarat birimleri bu üç aşamada da sürekli olarak ilgili birimlerle koordine içerisindedirler. Örneğin bilgi toplama aşamasında eğer dijital verilere ihtiyaç var ise ilgili birim/bakanlıklar ile koordinasyon kurulur ve usulüne uygun olarak (mahkeme kararı gibi) gerekli veriler temin edilir. Elde edilen veriler analiz edilirken ise kimi zaman (coğrafî bilgi sistemi gibi) farklı saha uzmanlarına ihtiyaç duyulur ki bu durumda ilgili kurumlarla koordinasyon kurulur. Son olarak elde edilen ve analiz edilen ürün (istihbarat) sorumlu makamlara ve ilgili birimlere (adli polis birimleri, sınır/gümrük muhafaza, diğer istihbarat birimleri gibi) zamanında servis edilmelidir ki istihbarat koordinasyonu denildiğinde akla ilk gelen de bu aşamadır.
İstihbarat koordinasyonu tartışmaları genellikle engellenemeyen eylemlerden sonra, “istihbarat çeşitliliğinin/karmaşasının sonucunda bu eylem engellenemedi” gibi bir önyargı neticesinde başlamaktadır. Oysa ilk iki aşamadaki eksik koordinasyon ve beceri de ürünün (istihbaratın) kalitesini düşürmekte ve başarısızlığa neden olabilmektedir. Bu nedenle istihbaratın başarısı/başarısızlığı, rasyonel veriler üzerinden bilimsel analizlerle sorgulanmalıdır. Böylece istihbaratın çeşitliliğinin başarısızlık için bir neden olmadığı daha rahat görülebilecektir.
Sonuç olarak, farklı ölçeklerdeki istihbarat faaliyetlerine ilişkin farklı istihbarat birimlerinin bulunması hem etkin güvenliğin tesisinde başarıyı yakalama adına hem de demokrasinin tam manasıyla tesisi adına önemli bir role sahiptir. Örneğin kriminal (adlî) istihbarat bağlamında yasal dayanak aynı olsa da cinayet suçunun soruşturması ile ilgili Asayiş Şube Müdürlüğünün bilgi toplama teknikleri ve usulü ile ihaleye fesat karıştırma ve rüşvet suçu ile ilgili soruşturmayı yürüten Kaçakçılık Şube Müdürlüğü’nün bilgi toplama teknikleri ve usulü birbirinden önemli oranda farklıdır. Bu açıdan bakıldığında kırsal alanda (köy ve mezralarda) istihbarat toplama ile şehir merkezînde / metropollerde istihbarat toplama arasında da usul, yöntem ve profesyonellik/uzmanlık açısından önemli farklar bulunmaktadır. Bu nedenle yukarıda söz edilen hususlarda spesifik olarak oluşturulan farklı istihbarat birimleri etkin güvenliğin tesisinde önemli bir güç ve role sahiptir.
