İstihbarat analistleri gelecekle ilgili mutlak belirsizlikleri ortadan kaldırmak, karar vericilerin olayları yönetmelerine ve yeni politikalar üretmelerine yardımcı olmak amacıyla analizler, öngörüler ve değerlendirmeler yapmaktadır.
Ancak istihbarat analistleri çeşitli nedenlerden dolayı her zaman doğru tespitlerde ve tahminlerde bulunamayabilirler. Hatalı analiz ve değerlendirmeye neden olan faktörlerin başında psikolojik nedenler gelmektedir. Bu istihbarat hataları genellikle insanların önyargıları, inanışları, kültürleri, eğitimleri, tecrübeleri vs. sonucu oluşmaktadır.
Bu tür hatalı öngörüler/ analizlere sebebiyet veren durumları ifade eden psikolojik engellerden bazıları bilişsel önyargılar, kafa yapısı/zihin kalıpları ve ayna yansıması/görüntüsü şeklinde sıralanabilir. Bilişsel önyargı, “Önceden tahmin edilebilir tutarlı bir zihinsel hata”; ayna yansıması, diğerlerini (ör., diğer devletlerin karar alıcıları/vericileri, istihbarat personeli/analistlerini) kişinin kendisinin algıladığı ve düşündüğü gibi algılaması ve düşünmesi; kafa yapısı/zihin kalıpları ise,“ kişinin dünya görüşü veya yaşam felsefesinin özel durumu” şeklinde ifade edilebilir.
Bilişsel önyargılar, bireylerin karşılaştıkları olaylar sonucunda karar alma sürecinde bireyin düşünce tarzında yaptığı hatalardır. Bu aynı zamanda insanların düşünmesini etkileyen, genellikle karar alma/ verme durumlarında hatalara sebebiyet veren belirli kalıplar içindeki bir ölçütten sistematik olarak meydana gelen sapma durumudur. Bilişsel önyargılar bilgi işlemede meydana gelen zihinsel hatalardır. Bir başka açıdan, bireylerin yargısal olarak aldıkları kararlarda akılcı yapıdan ayrılması nedeniyle yaptıkları hatalar olarak da ifade edilmektedir.
İstihbarat analistlerinin yaptığı hatalardan birisi olan ve İngilizce literatürde “mindset” olarak adlandırılan kavram Türkçe’ye “kafa yapısı/zihin kalıpları/zihniyet” şeklinde çevrilebilir. Kafa yapısı, Türkçe literatürde çok fazla yer almayan istihbarat kavramlarındandır ve istihbarat analistlerinin/ personelinin ve karar alıcıların hatalı karar vermesine yol açmaktadır. Bu kavram “başarılı bir analize yönelik genellikle gizli ve tehlikeli bir şekilde en çok zarar veren ve engel olan zihin kalıbı/kafa yapısı sorunu” adı verilen olgudur.
Ayna yansıması istihbarat biriminde ve servislerinde görev yapan personelin çok sık karşılaştığı bir durumdur. Bu kavram, karar vericilerin, istihbarat analistlerinin stresli ve karışık bir durumda kendilerine ait kültürlerini, kişisel düşünce yapılarını, ruh dünyalarını, yeteneklerini, eğitim durumlarını göz önünde bulundurarak, diğer devletlerin karar vericilerinin ve istihbarat personelininde kendileri gibi düşüneceğini varsayarak hareket etmeleri yanılgısına sebebiyet veren psikolojik hali ifade etmektedir.
