Ana PALACIO (Georgetown Üniversitesi)
Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden bir aydan kısa bir süre sonra NATO, 27 ülkeden 30.000 askerin kara, deniz ve hava tatbikatlarına katılmasıyla Kuzey Kutbu’nda otuz yıldaki en büyük tatbikatını başlattı. Norveç’in ev sahipliğinde düzenlenen Cold Response 2022 Operasyonu, uzun süredir jeopolitik oynaklıktan büyük ölçüde bağışık olan bir bölgede işlerin ne kadar gergin hale geldiğini gösteriyor.
Tabii ki, Kuzey Kutbu’nun stratejik önemi yeni bir şey değil. Soğuk Savaş sırasında bölge, Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyetler Birliği arasındaki kıtalararası balistik füzeler için en kısa uçuş yolu olmanın yanı sıra, derin buz ve gemiler için elverişsiz koşullar sayesinde denizaltılar için bol miktarda koruma sağladı.
Ancak Soğuk Savaş’ın sona ermesi ve Sovyetler Birliği’nin dağılması, militarizasyonun azaldığı ve özellikle çevre koruma konusunda artan işbirliğinin olduğu bir çağı başlattı. Bu değişim, 1996 yılında kurulan hükümetler arası bir forum olan Arktik Konseyi tarafından desteklendi ve kuruluş belgesinde (dipnotta da olsa) “askeri güvenlik meseleleriyle ilgilenmemesi” gerektiğini ilan etti.
Ancak son yıllarda, Kuzey Kutbu yeniden giderek artan bir düşmanlık sorunu haline geldi. Bunun nedeni kısmen iklim değişikliği – Kuzey Kutbu küresel ortalamadan 3-4 kat daha hızlı ısınıyor – bu da yeni ticari geçiş yollarının kurulmasını ve bölgenin doğal kaynaklarına daha fazla erişim ve rekabetin önünü açtı.
Özellikle Çin, varlığını artırmak için çalışıyor. 2018’de ülke kendisini “Kuzey Kutbuna yakın bir devlet” ilan etti ve Kuşak ve Yol Girişiminin bir parçası olarak Kuzey Amerika, Doğu Asya ve Batı Avrupa’yı Kuzey Kutup Dairesi aracılığıyla birbirine bağlayan bir Kutup İpek Yolu inşa etme planlarını açıkladı. Bu planlar, Çin’in Kuzey Kutbu’nun gelişiminde merkezi bir rol oynamaya yönelik daha geniş taahhüdüyle birlikte Çin’in 14. Beş Yıllık Planında (2021-25) yer aldı.
Son jeopolitik olaylar – her şeyden önce Ukrayna’daki savaş – görünüşe göre Kuzey Kutbu bölgesinin büyük bir jeostratejik rekabet tiyatrosuna dönüşmesini sağlamlaştırdı. Rusya’nın Ukrayna’daki saldırganlığından endişe duyan Finlandiya ve İsveç, uzun süredir devam eden tarafsızlık geleneklerini bozdu ve NATO’ya katılmak için başvurdu.
Bu Arktik Konseyi için iyiye işaret değil. Finlandiya ve İsveç’in NATO üyelik süreci tamamlandığında, Rusya forumun NATO üyesi olmayan tek üyesi olacak. Halihazırda, Konsey üyelerinin geri kalanı, şu anda dönem başkanlığını elinde bulunduran Rusya’da gelecekte yapılacak herhangi bir görüşmeyi boykot edeceklerini açıkladı.
Bir de Rusya’nın kendisi var tabi. Askeri-stratejik odak noktası geleneksel olarak Karadeniz ve Kafkaslar olsa da, Rusya, ileri Kuzey’i daha geniş Avrasya alanının ayrılmaz bir parçası olarak görüyor. Bu mantığın önemli bir ekonomik bileşeni var: Kuzey Kutbu bölgeleri Rusya’nın GSYİH’sının onda birini ve ihracatının beşte birini oluşturuyor. Ancak aynı zamanda stratejik boyutu var: Rusya’nın Severomorsk merkezli Kuzey Filosuna ek olarak Kuzey Kutbu’nda yaklaşık 475 askeri varlığa sahip olduğu bildiriliyor.
Rusya, 2020’de yayınlanan en son Arktik stratejisinde açıkça iddialı bir duruş sergiliyor. Önceki yinelemesinden hem ton hem de içerik olarak belirgin bir şekilde ayrılan strateji, Kuzey Denizi Rotasını “küresel olarak rekabetçi bir ulusal ulaşım koridoru” olarak geliştirmenin ve Rusya’nın “egemenliğini ve toprak bütünlüğünü” sağlamanın aciliyetini vurguluyor.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden hemen önce “sınırsız” bir ortaklık ilan eden Rusya ve Çin için, Yüksek Kuzey’deki işbirliğinin bariz faydaları var. Çin, bölgedeki teknolojik altyapısı ve araştırma-geliştirme faaliyetleri de dahil olmak üzere Rusya’nın kapsamlı kurumsal varlığından yararlanabilir ve Kuzey Amerika ve Batı Avrupa’nın büyük ekonomik merkezlerine daha kısa ve daha ucuz rotalara erişebilir.
Rusya için asıl fayda, Batı’nın küresel ekonomik ve jeopolitik egemenliğine meydan okuma çabalarında güçlü bir müttefik olan Çin ile olan daha geniş ilişkisini güçlendirmekte yatıyor. Ek bir bonus olarak, Çin, Birleşik Arap Emirlikleri’nin Rus doğal gaz şirketi Novatek için yaptığı gibi, Batı yaptırımlarından kaynaklanan teknoloji boşluklarını doldurabilir.
Yüksek Kuzey’in yeniden silahlandırılması on yıllardır yapım aşamasında. Yine de Batı, meydan okumaya yeni uyanmaya başlıyor. Haziran ayında kabul edilen en son NATO Stratejik Konsepti, Rusya’nın Kuzey Kuzey’deki “Müttefik takviye kuvvetlerini ve seyrüsefer özgürlüğünü bozma kabiliyetini” “stratejik bir meydan okuma” olarak tanımlıyor. Avrupa Birliği’nin 2021’de güncellenen Arktik Politikası, tutarlı veya entegre bir yaklaşım ortaya koyamıyor.
Yüksek Kuzey’deki jeostratejik rekabetin sona ermesini ummak saflık olur. Ancak gerilimin tırmanmasını önlemek için çaba gösterilmeli. Bu amaçla, Japonya ve Güney Kore gibi benzer düşünen ortaklarla çalışan Batı, diplomasi ve iddialılık arasında doğru dengeyi kurmalıdır. Arktik Konseyi’ni koruma çabaları çok önemli. Rusya, NATO’nun hakimiyeti konusundaki endişeleri nedeniyle geri çekilirse, bölgesel oynaklık artacaktır. Bu da Çin’in Kuzey Kutbu yönetiminde bir yer edinmesi için stratejik bir açılım oluşturacaktır.
