İkinci Dünya Savaşı’nın yol açtığı yıkımın ardından, Batı Avrupa ve Kuzey Amerika ülkeleri, SSCB’nin yayılmacı politikalarını ve yöntemlerini endişeyle izlemişlerdir. Batılı ülkelerin egemenliklerine doğrudan yönelen tehditler, Çekoslavakya’daki 1948 darbesi, 1948’de Berlin’in SSCB tarafından abluka altına alınması gibi gelişmeler, Belçika, Fransa, Lüksemburg, Hollanda ve Birleşik Krallık’ın ortak bir savunma sistemi kurmak ve güvenliklerine yönelik ideolojik, siyasi ve askeri tehditlere direnecek şekilde aralarındaki bağları kuvvetlendirmek amacıyla bir antlaşma imzalamalarına yol açmıştır. Mart 1948’de imzalanan Brüksel Antlaşmasıyla kurulan Batı Avrupa Savunma Örgütü, İkinci Dünya Savaşı ertesinde Batı Avrupa’nın güvenliğinin yeniden yapılandırılması yönündeki ilk adımı teşkil etmiştir. Bu aynı zamanda, Kuzey Atlantik Antlaşması’nın 1949’da imzalanmasına uzanan sürecin de ilk adımı olmuştur.
Brüksel Antlaşması’nı imzalayan ülkeler (Birleşik Krallık, Fransa, Belçika, Lüksemburg ve Hollanda) güvenlik garantilerine ve karşılıklı taahhütlere dayalı bir Kuzey Atlantik İttifakının ihdası amacıyla, ABD ve Kanada’yla müzakerelere başlamışlardır. Sürece Danimarka, İzlanda, İtalya, Norveç ve Portekiz de davet edilmiş, NATO’yu kuran “Kuzey Atlantik Antlaşması”, 12 ülkenin (ABD, Kanada, Norveç, Danimarka, Hollanda, Belçika, Lüksemburg, İngiltere, Fransa, Portekiz, İzlanda ve İtalya) katılımıyla 4 Nisan 1949’da Washington’da imzalanmıştır. “Washington Antlaşması” olarak da adlandırılan bu antlaşma, 24 Ağustos 1949 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Türkiye ve Yunanistan’ın NATO’ya katılımına ilişkin Kuzey Atlantik Antlaşması Protokolü, 22 Ekim 1951’de Londra’da imzalanmıştır. Türkiye, Kuzey Atlantik Antlaşması’nı 18 Şubat 1952’de 5886 sayılı yasa ile onaylayarak NATO’ya üye olmuştur. 1955’te Almanya ve 1982’de İspanya İttifaka üye olmuşlardır. NATO, Soğuk Savaş’ın sona ermesini müteakip üç genişleme dalgası yaşamıştır: 1999’da Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve Polonya; 2004’te Bulgaristan, Estonya, Letonya, Litvanya, Romanya, Slovakya ve Slovenya; 2009’da ise Hırvatistan ve Arnavutluk NATO’ya üye olmuş; bu katılımların ardından İttifakın üye sayısı 28’e ulaşmıştır. Fransa 1966’da Cumhurbaşkanı Charles De Gaulle’ün “bağımsız dış politika” arayışı çerçevesinde aldığı kararla, Yunanistan ise 1974’te İkinci Kıbrıs Barış Harekatı’na tepki olarak NATO”nun entegre askeri yapısından ayrılmışlardır. Daha sonra Yunanistan 1980, Fransa ise 2009 yılında tekrar NATO’nun askeri kanadına katılmışlardır.
4 Nisan 1949 tarihli Washington Antlaşması uyarınca, NATO’nun asli görevi üye ülkelerin özgürlük ve güvenliklerini korumaktır. İttifak demokrasi, bireysel özgürlük, hukukun üstünlüğü ve uyuşmazlıkların barışçı yollardan çözümü gibi Müttefiklerin ortak değerlerine sahip çıkarak, bu değerleri Avrupa-Atlantik bölgesinde yaymaya çalışmaktadır.
Kuzey Atlantik Antlaşması’nın 5. maddesi gereğince NATO, bir saldırı veya saldırı tehdidine karşı üyelerini savunma ve bu amaçla, bir üyesine yapılacak saldırının tüm üyelerine yapılmış varsayılacağı ilkesine dayanan bir örgüttür. Siyasi ve askeri alanlardaki günlük işbirliğiyle sergilenen dayanışma ve uyum, temel güvenlik sınamalarının üstesinden gelinmesinde hiçbir Müttefikin yalnız bırakılmayacağını garanti etmektedir. Ayrıca, üyelerinin savunma alanında egemen sorumluluklar üstlenme haklarına halel getirmeksizin, Müttefiklerin asli ulusal güvenlik hedeflerine kolektif çabalarla ulaşmalarına yardımcı olmaktadır.
NATO’nun en üst organı, üye devlet dışişleri bakanlarının oluşturduğu “Kuzey Atlantik Konseyi”dir. Tüm üye devletler Konsey’de birer oyla temsil edilirler ve kararlar oybirliği ile alınır. 1966’da Fransa’nın askeri kanattan çekilmesi üzerine konseyin yapısı yeniden düzenlenmiş ve askeri konular için, üye ülkelerin savunma bakanlarının katıldığı “Savunma Planlama Komitesi” oluşturulmuştur. NATO Genel Sekreteri, ittifakın en üst düzey sivil yetkilisidir. Aynı zamanda hem Konsey’e hem de Savunma Planlama Komitesi’ne başkanlık eder. Genel Sekreterliğe bağlı olarak çeşitli uzmanlık daireleri bulunmaktadır: 1) Siyasi İşler Dairesi, 2) Savunma Planlaması ve Politikası Dairesi, 3) Savunma Desteği İşleri Dairesi, 4) Bilimsel İşler Dairesi, 5) Altyapı, Lojistik ve Konsey Harekât Dairesi.
NATO’nun en üst düzey askeri organı olan “Askeri Komite”, üye devlet ordularının genelkurmay başkanlarından oluşur. Askeri Komite, Konsey’e ve Genel Sekretere danışmanlık yapan bir koordinasyon merkezi işlevi görür. Askeri Komite NATO kuvvetlerini belli bölgelere bağlı olarak koordine eder. Bu bölgeler şunlardır: Avrupa Müttefik Kuvvetler Komutanlığı, Atlantik Müttefik Komutanlığı, Manş Komutanlığı ve ABD-Kanada Bölgesel Planlama Grubu. NATO’nun sekretaryası Brüksel’de bulunmakla birlikte, orduların konuşlanmasına göre pek çok karargâh merkezi de bulunmaktadır.
NATO’nun geniş stratejik hedeflerini NATO Parlamenter Asamblesi (NATO-PA) belirlemektedir. Yıllık oturumlarda bir araya gelen Asamble, Daimi Üyeler veya NATO’ya büyükelçi atayan üye ülkelerin ulusal hükümetlerinin parlamenter yapılarıyla direkt olarak etkileşim kurmaktadır. NATO Parlamenter Asamblesi, Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü üyelerinin yasa koyucularından ve on üç yedek üyeden oluşmaktadır. Asamble NATO’nun siyasi bütünleşme kuruluşudur ve NATO Konseyi’nin siyasi politika ve gündemini beş komitesinin raporlarıyla oluşturmaktadır: 1) Güvenliğin Sivil Boyutu Komitesi, 2) Savunma ve Güvenlik Komitesi, 3) Ekonomi ve Güvenlik Komitesi, 4) Siyasi Komite, 5) Bilim ve Teknoloji Komitesi
Soğuk Savaş döneminde NATO tarafından herhangi bir askerî operasyon gerçekleştirilmemiştir. Soğuk Savaş döneminde NATO’nun Stratejileri; 1) Topyekun Karşılık Stratejisi, 2) Esnek Karşılık Stratejisi, 3) Esnek Karşılık ve İleri Savunma Stratejisi olmuştur. Soğuk Savaş’ın sona ermesini izleyen yıllarda ilk askeri operasyonlar 1990 ve 1991’de, Irak’ın Kuveyt’i işgali nedeniyle yapılmıştır. Bu operasyonları 1992- 1995 Bosna Hersek Müdahalesi, 1999 Kosova Müdahalesi, 2001 Afganistan Müdahalesi, 2004 Irak Eğitim Misyonu, 2009 Okyanus Kalkanı Harekâtı ve 2011 Libya Müdahalesi takip etmiştir.
