Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) Hükümetler arası daimî bir uluslararası örgüttür. Örgütün kuruluşu; Çin Halk Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Özbekistan tarafından 15 Haziran 2001 yılında ilan edilmiştir. Özbekistan’ın örgüte katılımından önce, 26 Nisan 1996 tarihinde Çin Halk Cumhuriyeti, Rusya Federasyonu, Kazakistan, Kırgızistan ve Tacikistan arasında başlayan ve “Şanghay Beşlisi” (Shanghai Five) olarak da bilinen mekanizma, ŞİÖ’nün temelini oluşturmuştur.
Şanghay Beşlisi’ni biraya getiren neden, 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılması ve bunun sonucunda Orta Asya Cumhuriyetleri’nin kurulmasıyla, Sovyetler Birliği ile Çin arasındaki sınır uyuşmazlıklarının çok taraflı bir konu haline gelmiş olmasıdır. Bu nedenle, Şanghay Beşlisi kapsamında üye ülkelerce askerî çatışmaları engellemek için çeşitli anlaşmalar imzalanmıştır. Bu anlaşmalar sonunda taraflar sınır bölgelerinde saldırgan faaliyetlerde bulunmama ve ortak sınırdan her iki ülke toprağı içerisine doğru uzanan 100 kilometrelik bölgelerdeki askerî güçlerini azaltma konusunda mutabakata varmışlardır.
14-15 Haziran 2001 tarihlerinde Şanghay’da düzenlenen Devlet Başkanları Zirve toplantısında terör, ayrılıkçılık ve aşırıcılıkla mücadelenin daha etkin bir şekilde yürütülebilmesi için Şanghay Beşlisi’nin bölgesel bir örgüt haline dönüştürülmesi kararlaştırılmıştır. Nitekim anılan zirve toplantısına Özbekistan’ın da katılımıyla altı ülke tarafından “Şanghay İşbirliği Örgütünün Kurulmasına Dair Deklarasyon” imzalanmış ve böylelikle “Şanghay İşbirliği Örgütü” (Shangai Co- operation Organisation) kurulmuştur.
ŞİÖ’nün amaçları arasında bölgesel barışın, güvenlik ve istikrarın korunması için ortak çaba sarf edilmesi; üye ülkeler arasında siyaset, ekonomi, bilim, teknoloji, kültür, eğitim, enerji ve çevre konularında işbirliğinin geliştirilmesi; karşılıklı güven, iyi komşuluk ve dostluk ilişkilerinin güçlendirilmesi; terörizm, aşırıcılık, ayrılıkçılık, örgütlü suçlar ve yasadışı göçle ortak mücadele edilmesi yer almaktadır.
ŞİÖ’de kurucu üyeler Çin, Rusya Federasyonu, Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan ve Özbekistan’dır. 23-24 Haziran 2016’da Taşkent’te yapılan zirvede 2015 Ufa Zirvesi’nde katılım süreci başlatılan Hindistan ve Pakistan’ın mutasavver tam üyelikleri kapsamındaki yükümlülüklerine dair mutabakat muhtıraları imzalanmıştır. Buna göre anılan iki ülkeye ŞİÖ’nün bugüne kadar kabul ettiği 30’u aşkın belgeyi üstlenmeleri (imza ve onay) için 15 Nisan 2017 tarihine kadar süre tanınmıştır. Bu sürecin tamamlanmasını müteakip, Haziran 2017’de Astana’da düzenlenmesi planlanan bir sonraki ŞİÖ Devlet Başkanları Zirvesi’nde nihai üyelik kararının alınması beklenmektedir. Gözlemci ülkeler ise Afganistan, Belarus, İran ve Moğolistan’dır. Azerbaycan, Ermenistan, Kamboçya, Nepal, Sri Lanka ve Türkiye ise örgütün diyalog ortaklarıdır.
