26 Haziran 1945 tarihinde San Francisco’da imzalanan ve 110. maddeye uygun olarak 24 Ekim 1945’te yürürlüğe giren Birleşmiş Milletler (BM) Antlaşması’na göre Uluslararası Adalet Divanı (UAD), Birleşmiş Milletler’in başlıca adlî organıdır. BM’nin tüm üyeleri, bu üyeliğin bir sonucu olarak, UAD Statüsü’ne taraftır ve taraf oldukları tüm uyuşmazlıklarda, Divan’ın kararına uymayı taahhüt eder.
Divan, Nisan 1946 tarihinde Hollanda’nın Lahey şehrinde faaliyete geçmiştir. UAD, BM’nin altı daimî organından New York şehri dışında faaliyet gösteren tek organdır.
Uluslararası Adalet Divanı, BM’nin ana organlarından biridir ancak Divan, BM’nin herhangi bir organının otoritesi altında çalışan bir birim değil, bağımsız bir yargı organıdır. BM ile ilişkisi esas olarak BM Antlaşması’nın yorumu ve Divan’ın yargıçlarının seçimi konularında kendini göstermektedir.
15 yargıçtan oluşan Divan’ın yargıçlarının seçimi şu şekilde işlemektedir: Uluslararası Sürekli Hakemlik Mahkemesi’ndeki ulusal gruplarca gösterilen adaylardan oluşan bir adaylar listesi hazırlanır. Liste, BM Genel Sekreterince tutulmaktadır. Hazırlanan adaylar listesi Genel Kurul’a ve Güvenlik Konseyi’ne sunulur ve aynı anda ayrı ayrı oylanır. Hem Genel Kurul’da hem de Güvenlik Konseyi’nde kullanılan oyların salt çoğunluğunu alabilmiş adaylar seçilmiş olmaktadır. Yargıçlar 9 yıllığına seçilirler ve tekrar seçilmeleri mümkündür. Yargıçların 1/3’i için 3 yılda bir seçimler yenilenir.
Divan, kendisine devletler tarafından sunulan devletler arasındaki uyuşmazlıkları uluslararası hukuk kurallarına ve taraflarca istendiğinde uluslararası hukukun dışında kalan bazı veri veya prensipleri de (ex aequo et bono) dikkate alarak çözen bir yargı kuruluşudur.
Divan’ın yargı yetkisi zorunlu değildir. Dolayısı ile Divan’ın kendisine sunulan bir davaya bakabilmesi için davaya taraf devletlerin her birinin Divan’ın yargı yetkisini kabul etmiş olması gerekmektedir. Devletler, Divan’ın yargı yetkisini ya önceden genel ya da bazı tür sorunlar için veya belirli bir sorun ortaya çıktığında sadece o sorun için kabul edebilirler.
Divan’ın iki tür yargı yetkisi vardır. Bunlardan biri, kendisine sunulan iki ya da daha fazla devlet arasındaki bir sorunu, uluslararası hukuk kurallarını ya da taraflar istediğinde ex aequo et bono prensibini uygulayarak çözme yetkisidir. İkincisi ise, yetkili BM organlarınca talep edilmesi durumunda herhangi bir hukukî konuya ilişkin danışma görüşü vermektir. Verilen danışma görüşü, BM organları için bağlayıcı ancak devletler için bağlayıcı nitelikte değildir.
