Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) 17 Temmuz 1998’de kabul edilen ve 1 Temmuz 2002 yılında yürürlüğe giren Roma Statüsü ile kurulmuştur.
UCM, uluslararası toplumu yakından ilgilendiren soykırım suçu, insanlığa karşı suçlar, savaş suçları ve saldırı suçu gibi çok ciddi suçların faillerini yargılamak üzere kurulmuş, bağımsız ve daimî nitelik taşıyan bir mahkemedir.
UCM, yargılama yetkisi çerçevesinde ulusal yargı yetkisini tamamlayıcı bir mahkeme hükmündedir. Zira Roma Statüsü m. 17 uyarınca ulusal yargı sistemlerine öncelik tanınmıştır. Roma Statüsü’ne taraf devletlerin Statü’de öngörülen suçları soruşturma veya kovuşturma hususunda isteksiz davranması veya aciz kalması durumunda ya da yargılama prosedürünü başlatsa da, göstermelik bir yargılama süreci yürütmesi durumunda, UCM tamamlayıcı yargı yetkisini kullanarak, bu suçları soruşturma ve kovuşturma konusu yapabilecektir. Ulusal yargılamadaki isteksizlik, devlet tarafından yapılan yargılamanın aslında yargılanan kişiyi cezaî sorumluluktan kurtarmak için yapıldığı ya da ulusal yargılamanın tarafsız ve bağımsız bir şekilde gerçekleştirilmediği durumlarda belirgin olarak ortaya çıkacaktır. Bu durum, tamamlayıcılık yetkisinin devreye girmesiyle UCM’nin yargılama yetkisini doğuracaktır.
UCM, yargılama yetkisinin başladığı 1 Temmuz 2002 tarihinden itibaren işlenen ve Statü’de düzenlenen suçlar yönünden yargılama yetkisine sahiptir. Roma Statüsü’ne, Statü’nün yürürlüğe girmesinden sonra taraf olan bir devlet yönünden yargılama yetkisi, taraf olduğu tarih itibariyle başlar. Bununla birlikte ilgili devletin, bir deklarasyonda bulunarak, suç konusu olayla ilgili Divan’ın yargılama yetkisini geçmişe yönelik olarak tanıması mümkündür. Ancak yine de mahkemenin yargılama yetkisi, bu yetkinin başlangıç tarihi olan 1 Temmuz 2002 tarihinden öncesine uzamaz.
UCM, devletleri değil; kişileri yargılama yetkisine sahiptir. Zira uluslararası alanda devlet tüzel kişiliğinin yargılanması, yargılansa dâhi hakkında cezaî yaptırım uygulanması mümkün değildir.
Uluslararası Ceza Mahkemesinin Yaptığı Yargılamalar
Uluslararası Ceza Mahkemesi; toplam olarak dokuz kovuşturma yapmıştır. Bunlar; Kuzey Uganda, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Orta Afrika Cumhuriyeti, Darfur, Kenya, Libya, Fildişi Sahili, Malî ve Güney Afrika Cumhuriyeti yargılamaları olarak isimlendirilmektedir.
İlk resmî soruşturma kararı 23.06.2004’te açıklanmıştır. Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde işlendiği iddia edilen savaş suçlarının ve insanlığa karşı suçları söz konusu devlet başkanının da talebi üzerine soruşturulacağı duyurulmuştur. Daha sonra; 27.07.2004 tarihinde Uganda Cumhuriyeti, 06.06.2005 tarihinde Sudan-Darfur, 22.05.2007’de Orta Afrika Cumhuriyeti’ndeki durum bakımından soruşturma açma kararı alınmıştır.
Mahkeme nezdindeki ilk sanık Demokratik Kongo Cumhuriyeti (DKC) olayları açısından hakkında iddianame hazırlanan Thomas Lubanga Dyilo’dur. Yine DKC olayları açısından hakkında tutuklama emri verilen; Germain Katanga, Mathieu Ngudjolo Chui, Bosco Ntaganda sivil yerleşim yerine kasten saldırı planlamak ve bunu icra etmek, dört ayrı insanlığa karşı suç ve dokuz ayrı savaş suçu işlemekle itham edilmiştir.
